Aby dowiedzieć się, czym jest szamanizm oraz zrozumieć i docenić to niezwykłe, a za razem tajemnicze zjawisko, które jest tak bardzo odległe i nieprzystające do znanej nam współczesnej cywilizacji, trzeba najpierw dokładnie określić, kim jest sam szaman.
Jaką funkcję pełni w danej społeczności, jakie są jego cele oraz metody postępowania, czym się charakteryzuje?
Dlaczego nam, ludziom Zachodu szamanizm wydaje się tak niewyobrażalnie obcy, a zarazem jednak fascynujący?
W dobie powracania nadmiernie zmęczonej cywilizacją ludzkości do naturalności, przyrody i wszystkiego, co jest z nią związane, niewątpliwie szamani stają się dla nas swego rodzaju autorytetami w sprawach związanych ze wszystkim, co łączy się z tak zwanym życiem w zgodzie ze sobą oraz otaczającą nas przyrodą.
Wprowadzenie do szamanizmu
Aby dowiedzieć się, czym jest szamanizm oraz zrozumieć i docenić to niezwykłe, a za razem tajemnicze zjawisko, które jest tak bardzo odległe i nieprzystające do znanej nam współczesnej cywilizacji, trzeba najpierw dokładnie określić, kim jest sam szaman. Jaką funkcję pełni w danej społeczności, jakie są jego cele oraz metody postępowania, czym się charakteryzuje?Dlaczego nam, ludziom Zachodu szamanizm wydaje się tak niewyobrażalnie obcy, a zarazem jednak fascynujący? W dobie powracania nadmiernie zmęczonej cywilizacją ludzkości do naturalności, przyrody i wszystkiego, co jest z nią związane, niewątpliwie szamani stają się dla nas swego rodzaju autorytetami w sprawach związanych ze wszystkim, co łączy się z tak zwanym życiem w zgodzie ze sobą oraz otaczającą nas przyrodą.
Kim jest szaman?
Szamana jako postać można zdefiniować w dość ogólny sposób dla wszystkich kultur, w których występuje do dzisiaj zjawisko szamanizmu – gdyż jak zauważają badacze tego zjawiska, a szczególnie filozof religii, Mircea Eliade – pomimo oddalenia geograficznego oraz różnorodności danych społeczności możemy mówić o niezwykłych podobieństwach szamanizmu na całym świecie. Zacznijmy od tego skąd pochodzi samo pojęcie szaman, co ono oznacza oraz jakie są charakterystyczne umiejętności i funkcje szamana? Słowo to wywodzi się z obszarów wschodniej Syberii, gdzie zjawisko szamanizmu zaistniało na największą skalę i gdzie prawdopodobnie ma ono również swoje źródła. Tłumacząc na język polski, słowo szaman oznacza: ogrzewać się, spalać, mieć do czynienia z upałem lub ogniem.
Szamanizm jako ekstaza
Z samego już słowa wynika, że szaman był kimś w rodzaju mistrza energii i ognia. M. Lörler, w swojej książce: „Uzdrawiający szamanizm. W kręgu medycyny szamanistycznej” opisuje, iż szaman przypominał, że każda istota na Ziemi skrywa pod szatą cielesną także szatę energetyczną, dzięki której może łączyć się ze światem duchowym. „Styczność z tym światem szaman odczuwał jako magiczny lot nad Ziemią, jako ekstazę połączoną z pojmowaniem pierwotnej jedności Nieba i Ziemi, Boga i człowieka”.O ekstazie, jako podstawowej i kluczowej umiejętności szamańskiej pisze także Eliade, który nazywa szamana mistykiem, ale przede wszystkim używa określenia „mistrz ekstazy”. Opisując rolę szamana w społeczeństwach Azji Środkowej i Północnej, opisuje, że magiczno-religijne życie społeczeństwa skupione jest wokół szamana. W wielu plemionach obok szamana istnieje również kapłan ofiarnik, niemniej szaman pozostaje postacią dominującą, gdyż w całej tej sferze jedynie on pozostaje mistrzem ekstazy. Eliade tworzy pierwszą i według niego najmniej ryzykowną definicję badanego zjawiska: szamanizm = technika ekstazy.
Szaman – rola w społeczności
Szaman zajmował i zajmuje nadal w kulturach pierwotnych kluczową rolę. Traktowany jest jako wybraniec bogów. Dzieje się tak dlatego, że on jedyny pośród zwyczajnych ludzi posiada wyćwiczoną umiejętność wchodzenia w odmienny, tajemniczy stan ekstazy. Szaman ma wtedy możliwość podróżowania po innych światach, doświadczania innych rzeczywistości, które dostępne są tylko dla uprzywilejowanych w odmiennym stanie świadomości. Dzięki wkraczaniu w te nieznane zwykłym śmiertelnikom, ukryte obszary, może on uzdrawiać i pomagać potrzebującym. Dokonuje tego przy pomocy swych duchowych opiekunów oraz pomocników, którzy są źródłami jego mocy, chronią go i nie pozwalają mu się zgubić w topografii pozaziemskiego świata. Jak słusznie zauważa M. Lörler, podążając w ślad za Eliadem: „Z ekstatycznych doświadczeń, które szaman przeżywa w stanie autentycznej (chociaż tylko przejściowej) śmierci, wypływała jego wiedza o nieśmiertelności duszy i egzystencji Innego Świata wraz ze wszystkimi jego istotami.” To właśnie ta umiejętność czyniła z szamana uprzywilejowanego wybrańca bogów, którego w związku z tym czciła cała społeczność.
Szamanizm Indian Ameryki Północnej
Pojęcia szaman nie używano jednak od początku występowania tego zjawiska. Na szerszą skalę zaczęto go używać dopiero po jego rozpowszechnieniu przez etnografów oraz antropologów. Np. w Ameryce Północnej tamtejsi szamani wolą być raczej nazywani uzdrowicielami (native healers), niż szamanami, gdyż powszechnie stosowane przez nas pojęcie nie wywodzi się z ich pierwotnego języka. Według nich tradycyjny native healer (rdzenny uzdrowiciel) pełni rolę wielofunkcyjną. Składają się na nią: trening, zdobywanie wiedzy, mocy oraz zdolność do spełniania wielu medyczno-religijnych funkcji, takich jak nauczanie duchowe, jasnowidzenie, zielarstwo, prowadzenie ceremonii oraz leczenie. Rdzenny uzdrowiciel łączy zatem szereg ról i funkcji porównywalnych z funkcjami psychologa, lekarza, księdza, nauczyciela i mistyka, które wzajemnie się uzupełniają.
Szamanizm, a zjawisko magii
Wielu z nas w tym momencie może przyjść na myśl, że szamanizm to nic innego jak magia. Jednak pomimo podobieństw do magii, szamanizm pod wieloma względami różni się od tego zjawiska. G. Grant w swojej książce: „Wielka magia szamańska” opisuje: „Opanowanie ekstazy szamańskiej (lot) stanowi istotę szamanizmu na całym świecie, jest kamieniem węgielnym doświadczeń i praktyk szamana.” Dalej zaznacza, że nie wszystkie czynności szamana wymagają umiejętności ekstazy, pomimo to podróże astralne są kluczową techniką pozwalającą na szczególne wyróżnienie szamanizmu spośród innych praktyk magicznych i duchowych.Według niego szaman to osoba wyszkolona i odpowiednio wtajemniczona, która podtrzymuje tradycję wędrówek pomiędzy światami. Podróże, które szaman odbywa w stanie lotu szamańskiego, czy inaczej, ekstazy, służą poszukiwaniu przez niego wiedzy na temat pomocy potrzebującym, zarówno osobom indywidualnym jak też społeczności. W tym stanie stanowi on pomost łączący oba światy, rzeczywisty i ponadnaturalny.
Podobnie ekstazę jako podstawowy czynnik różniący szamanizm od magii podaje M. Lörler, wskazując również na fakt, że magowie, czy też czarownicy wzywają oraz błagają o wsparcie duchowe istoty nadprzyrodzone lub różnego rodzaju bóstwa odprawiając rytuały, które nie przenoszą ich w odmienny stan postrzegania rzeczywistości. Wobec tego muszą oni mocno wierzyć w rezultaty swoich działań. Natomiast szamani jednoczą się z tymi istotami w pełni, w stanie ekstazy, w odmiennym stanie świadomości, w którym nie trzeba skupiać się na wierze w to, czego się doświadcza. Można by więc pokusić się o twierdzenie, że podstawowym czynnikiem w magii jest wiara w czynności oraz efekty magicznych działań, podczas gdy w szamanizmie zjawisko wiary w zasadzie nie jest wymagane, gdyż szaman nie musi wierzyć w to, czego doznaje w stanie ekstazy. Przyjmuje to jako oczywisty aspekt rzeczywistości. On po prostu przeżywa to całym sobą. Doznaje głębokiego transu i wchodzi w bezpośredni kontakt ze światem duchowym, nie zastanawiając się nad tym czy jego działania powiodą się czy nie i czy to, co przeżywa jest prawdziwe. Dla niego wszystko jest aspektem jednej rzeczywistości. Natomiast w przypadku magów, którzy wykorzystują do swoich działań przede wszystkim własną wyobraźnię, wymagany jest czynnik wiary w to, co się wykonuje. Nie doznają oni wchodzenia w głęboki stan świadomości, który M. Harner nazywa Szamańskim Stanem Świadomości. Według mnie, maga podczas rytuału i szamana będącego w stanie ekstazy, można porównać np. do osoby patrzącej na morze z niewielkiej odległości, niedoznającej go wszystkimi swoimi zmysłami oraz osoby kąpiącej się w nim, zanurzonej w jego tafli, doświadczającej go pełnią zmysłów. Obaj starają się osiągnąć kontakt ze światem duchowym, jednak tylko szaman zagłębia się w jego obszary w sposób zupełny.
Trening szamana
Niezwykłych umiejętności wchodzenia w Szamański Stan Świadomości każdy szaman uczy się przez całe życie, gdyż stanowią one dla niego niewyczerpalne źródło wiedzy o świecie niematerialnym, duchowym, dostępnym jedynie w odmiennym stanie świadomości. Ten intensywny trening każdego szamana jest następnym ważnym powodem, ze względu na który możemy uznać, iż szamanizm różni się od zjawiska magii, w którym tak rozbudowane elementy uczenia się i rozwijania swoich umiejętności zazwyczaj nie występują.
Szaman indiański Medicine Grizzlybear Lake w swojej książce „Indiański uzdrowiciel” ukazuje, iż pomimo powszechnych fałszywych poglądów – szamanizm lub tradycyjne indiańskie sposoby lecznicze to kompleksowy system nauki daleki od obszarów magii czy szarlataństwa. Nie jest podobny do standardów edukacji zachodniej ale jest to również wymagający długotrwały system nauki. Przyszły native healer ma obowiązek zapoznać się z działami wiedzy przekazywanymi w formie modlitw oraz mitów, a każde z nich odpowiada określonej chorobie, dolegliwości i cierpieniu. Dotyczą one także zagadnienia śmierci. Ta długotrwała, żmudna nauka nazywa się terminowaniem. Podczas niej nowicjusz studiuje filozofie starszych szamanów, różne metody leczenia, diagnozowanie chorób i dolegliwości. Indiański szaman zaznacza, że w czasie tej intensywnej nauki przyszły szaman lub szamanka znajdują się pod ścisłym nadzorem. Bywają przypadki, że w wyniku snu, bólu, czy wizji lub innego psychicznego lub mistycznego doświadczenia, proces ten musi być zaczynany od początku. Taka nowa okoliczność może bowiem posłużyć do poszerzenia wiedzy lub doświadczenia, a także pozwala na głębszy wgląd w przyszłą profesję szamańską.
c.d.n.
Beata Jeleniewicz
Dziękuję