Słysząc słowo „szamanizm” przychodzi nam na myśl jakieś plemię i barwnie ubrany człowiek, który tańczy, czaruje, uzdrawia i rozmawia z różnymi duchami. Z grubsza to by się zgadzało. Szamanizm to praktyki i wierzenia łączące dwa światy: nasz, namacalny, zwykły świat fizyczny oraz świat duchów i zaświatów. I faktycznie, główną osobą odpowiedzialną za obrzędy i „łączność” z tym drugim światem, jest barwnie ubrany szaman. Są to praktyki religijne bardzo wielu plemion na całym świecie, chociaż badacze twierdzą, że tak zwany „szamanizm właściwy” jest wierzeniem religijnym społeczności plemiennych zamieszkujących Syberię oraz Azję środkową. Nie do końca, jednak, wiadomo, skąd dokładnie sam szamanizm pochodzi. W tej kwestii naukowcy nie do końca się zgadzają. Nie do końca wiadomo, czy te praktyki pochodzą oryginalnie z Syberii czy też z Indii.
W językach tunguskich, czyli ludów Syberii, istnieje słowo saman lub siaman i jest on czasownikiem, który oznacza „wiedzieć„. Z kolei w jednym z indyjskich języków, pali, istniało słowo śraman lub ćraman, które było określeniem dla biednego, wędrownego mnicha. Jest wielce prawdopodobne, że zaczątki szamanizmu pojawiły się właśnie w Indiach i dzięki wędrownym mnichom, wierzenia te dotarły do Syberii i tam się zakorzeniły i rozwinęły.
Jedną z głównych myśli szamanizmu jest animizm, czyli wiara w to, iż każda roślina, zwierzę oraz wszelkie naturalne przedmioty nieożywione posiadają swoje duchy, które są nieustannie obecne w naszym świecie. Każdy człowiek doświadcza obecności duchów poprzez dobre lub złe wydarzenia, które dotykają ich życia (jak na przykład choroba, urodzaj, sprzyjający wiatr itp.), ale tylko wybrani mogą się z tymi duchami porozumiewać. Takim wybrańcem jest właśnie szaman.
Szaman – ten, który wie
Szamanem nie można się ogłosić, szamanem można się jedynie stać z odgórnego wyboru duchów. Plemię poznaje swojego szamana już w dniu jego urodzenia. „Odgórnym wyborem” jest na przykład jakaś niewielka deformacja lub modyfikacja ciała, jak szósty palec czy oczy w dwóch różnych kolorach. Gdy wybraniec zaczyna dorastać, wyraźnie odstaje od grupy. Zachowuje się inaczej, niż reszta młodzieńców w jego wieku. Młody kandydat na szamana często jest bardziej agresywny, szuka izolacji od współplemieńców, a i nierzadko zdarza się, że słyszy głosy. Z tej przyczyny, europejscy badacze szamanizmu doszukują się wśród szamanów zaburzeń psychicznych.
Przed objęciem stanowiska, kandydat musi jeszcze przejść ostatnią próbę zwaną „chorobą szamana”. W różnych plemionach wygląda ona nieco inaczej, jednak każda opiera się na sprawdzeniu kandydata przez duchy. To one muszą stwierdzić, że plemię słusznie odczytało znaki i wybrało odpowiednią osobę. Wiele rytuałów polega na odurzeniu kandydata, aż do utraty przytomności. Plemiona wierzą, że to jest właśnie pierwsze połączenie się szamana z zaświatami. Osoba wystawiona na próbę może być nieprzytomna w odosobnieniu nawet kilka dni. Nie wszyscy przeżywają to wyzwanie, jednak ci, którym się udaje – zostają szamanami.
Szaman jest osobą głęboko związaną z naturą oraz znającą się na wszelkiego rodzaju roślinach, przez co pełni również rolę plemiennego lekarza i to o bardzo wielu specjalizacjach. Przez swoją wiedzę na temat medycyny naturalnej oraz poprzez obrzędy, tak naprawdę jest plemiennym lekarzem pierwszego kontaktu, chirurgiem, anestezjologiem, akuszerem, jak również psychologiem i psychiatrą. Jednak, to wcale nie z tego powodu (a przynajmniej, nie głównie) jest wielce szanowany przez swoje społeczeństwo oraz darzony ogromnym zaufaniem. Główny wpływ na to mają jego kontakty z zaświatami.
Aby skontaktować się z duchami, szaman musi się wprowadzić w trans. Nierzadko robi to przy użyciu różnego rodzaju naparów i innych specyfików (często halucynogennych). Szaman znajdujący się w transie, może go przeżywać w różny sposób, w zależności od tego z jakim duchem się kontaktuje oraz z jakiego powodu. Trans może być spokojny, zbliżony do medytacji, ale często przybiera także bardziej energiczną postać, jak śpiew i taniec. Bez względu na rodzaj transu, zazwyczaj wywoływany on jest poprzez rytmiczne bębnienie.
Podczas transu szaman ma wizje niedostępne dla zwykłego członka plemienia, dlatego właśnie nazywa się go „ten, który wie”. Plemiona szamanistyczne wierzą, że szaman poprzez transowe kontakty z duchami, może posiąść wiedzę dotyczącą zarówno przeszłości, jak i przyszłości. Ważną rolą szamana jest również opowiadanie i snucie historii. Plemię chce się dowiedzieć, czego ich szaman dowiedział się od duchów. Najczęściej odbywa się to wieczorem, przy ognisku.