Każdy z nas któregoś dnia staje przed koniecznością podjęcia ważnej decyzji lub znalezienia twórczego rozwiązania trudnej sytuacji. Czasem wydaje nam się, ze umiejętność kreatywnego wychodzenia z problemów jest sztuką zależną od wrodzonych talentów. Tymczasem ogromne znaczenie ma nasze nastawienie do sprawy.
Edward De Bono, doktor medycyny, posiadacz stopni naukowych w dziedzinach filozofii i fizjologii, jest światowym autorytetem w bezpośrednim nauczaniu tzw. „twórczego myślenia” autorem popularnego określenia „lateral thinking” („myślenie równoległe”). Któregoś dnia wymyślił coś, co nazwał „Sześć kapeluszy”. Technika ta pozwala na twórcze podejście do rozwiązywania problemów, wskazuje także sześć różnych stron, z jakich można na dany problem postrzegać.
Metoda ta jest praktyczna i skuteczna, została zaakceptowana przez środowisko edukacyjne, korporacje i organizacje na całym świecie. Sześć kapeluszy zmienia dyskusje ze zwykłego argumentowania i bronienia swoich racji w konstruktywną dyskusję, cała idea polega na sztucznym przyjęciu określonego stanowiska w danej sprawie. Dzięki czemu nikt nie jest zbytnio emocjonalnie związany z bronieniem swoich racji, a jednocześnie może wyrażać swoje uczucia (w danym kapeluszu) bez potrzeby przejmowania się tym, co pomyślą inni. Technika ta umożliwia wygospodarowanie czasu na świadomy wysiłek twórczy w danym czasie, wprowadza pewien porządek tworzenia, przy jednoczesnym braku obaw pominięcia jakiegoś aspekt problemu.
Sens metody jest prosty. Wszystko polega na tym, że w każdym kapeluszu myślimy inaczej, a tym samym postrzegamy sytuację z zupełnie innej strony. Śledząc wpływ naszych uczuć i emocji, jesteśmy w stanie zobaczyć, jak wielkie one mają znaczenie dla jakości i efektywności rozwiązywania trudnej sytuacji.
Kapelusz Czerwony oznacza emocje
Czerwony kapelusz silnie związany jest z wyrażaniem emocji, namiętności, impulsywności i uczuciowym przejaskrawianiem rzeczywistości. Czerwony kapelusz za najważniejszy aspekt problemu uznaje wrażenia, intuicje, przeczucia i uczucia. Kolor ten sprawia, że pozbywamy się obiektywizmu, wszystko w tym momencie wyrażamy, subiektywnie, czyli albo coś się nam podoba albo nie. Przechodzimy na poziom naszego wewnętrznego dziecka i kierujemy się przede wszystkim uczuciami. Nie pytamy dlaczego coś lubimy bardziej lub mniej, to są nasze uczucia i w tym przebraniu mamy pełną swobodę ich wyrażania. Decyzje podejmowane w tym kolorze mogą być nawet irracjonalne, ponieważ przy emocjonalnym podejściu nie ma czasu na racjonalne myślenie. Decyzje mogą być szybkie i gwałtowne, bo emocja jest reakcją na pierwsze wrażenie. Czerwony kapelusz nadaje myśleniu subiektywnego znaczenia. W pracy grupowej pozwala na otwarte wyrażanie uczuć, bez ich ukrywania.
Kapelusz Biały oznacza obiektywizm
Biały kapelusz jest całkowitym przeciwieństwem czerwonego, wskazuje na czystość, sterylność, neutralność i logikę. Biały kapelusz zajmuje się faktami i liczbami. Białą rolę można porównać do roli komputera, istnieje pewien obiektywny algorytm postępowania, do którego się stosujemy, nie ma tu miejsca na uczuci i emocje, jest tylko to, co da się racjonalnie przedstawić.Kolor biały opiera się na faktach, a o faktach się nie dyskutuje, one po prostu istnieją. Posługuje się konkretnymi zestawami informacji, statystykami, dokumentami, analizami. Człowiek w białym nie ocenia zdarzeń, tylko wyjawia dane na konkretny temat i komentuje w granicach posiadanych informacji. Należy pamiętać, o tym, że fakty nie zawsze muszą być faktami. Większość tak zwanych faktów to często osobiste uwagi, poczynione w dobrej wierze, lub coś, co uznajemy za fakt. Dlatego dobrze jest czasem zastosować podział na fakty sprawdzone, fakty oparte na wierze, fakty „na ogół”, czy też zastosować inną skalę prawdopodobieństwa. Stosując się do zasad dobrego dialogu twórczego, możemy przyjąć, że wszystko to z czym przystępujemy do rozwiązania problemu, czyli nasza pierwotna wiedza na dany temat, znajduje się w białym kapeluszu.
Kapelusz Czarny oznacza pesymizm
Czarny kapelusz to podejście logiczno pesymistyczne, negatywne, ma oceniać i ostrzegać przed zagrożeniami. Człowiek w czarnym nakryciu głowy nadmiernie krytykuje rzeczywistość, widzi tylko złe jej aspekty. Czarny świat jest pełen zagrożeń, pełen negatywizmu i niepowodzeń. Zadaniem zakładającego czarny kapelusz jest wykazanie wszystkich wad, niedociągnięć, braków i zagrożeń. Czarny kapelusz szuka dziury w całym, sprawdza czy wszystko do tej pory omawiane na pewno jest słuszne. Pokazuje wszystkie konsekwencje, które mogą wyniknąć z przyjętego rozwiązania. Za wszelką cenę próbuje wykazać, że ktoś może się mylić. Poszukując bezpieczeństwa czarny kapelusz wykazuje wszystkie niedociągnięcia, wszystkie luki, sprawdza czy wszystko jest zgodne z prawem. Kolejną cechą czarnego jest oszczędność, zarówno czasu jak i innych środków, sprawdza on czy rozwiązanie przyniesie odpowiednie korzyści, czy jesteśmy w stanie wprowadzić w życie rozwiązanie, ile czasu zajmie w porównaniu z innymi.
Kapelusz Żółty oznacza optymizm
Ubranie żółtego kapelusza, to przyjęcie pozytywnej postawy. Żółty świat jest radosny, widzi tylko pozytywne aspekty rozwiązania. Żółty kapelusz jest dokładnym przeciwieństwem czarnego. Żółte myślenie to ciekawość, przyjemność i poszukiwanie radości. Założenie żółtego kapelusza to zamiana w przedsiębiorcę. Przedsiębiorca widzi te korzyści, których inni nie spostrzegają na pierwszy rzut oka. Człowiek w żółtym kapeluszu, ma za zadanie wskazać wszystkie, nie tylko te oczywiste korzyści. Może odwoływać się nie tylko do logiki, praktyki, ale także do marzeń i nadziei. Żółty jest przepełniony wiarą w sukces i powodzenie, wszędzie dookoła znajdują się nagrody, które żółty ma za zadanie pokazać. Żółty wskazuje najlepsze wyniki w przyszłych statystykach i prognozach, koncentruje się tylko i wyłącznie na pozytywnych aspektach. Rozważa wszystkie możliwości i korzyści, nawet te, które wykraczają poza rozpatrywany problem.
Kapelusz Zielony oznacza możliwości
Zielony kapelusz jest pełen pomysłów i nowych możliwości. Człowiek w zielonym ma za zadanie pokazać nowe spojrzenie, nowe punkty widzenia rzeczywistości i nowe drogi. Zielony nie trzyma się reguł, ma za zadanie działać inaczej niż wskazują wzorce.Stosując zielony kapelusz powinniśmy wystrzegać się myśli będących domeną innych kolorów, zielony nie widzi krytyki, nie widzi również obiektywizmu. Wiele szalonych pomysłów przekształcono na całkiem racjonalne, to przekształcenie jest zadaniem innych kapeluszy, zielonemu natomiast pozostaje odnajdywanie pomysłów.Kolor ten pokazuje nowości, nie pozwala stać w miejscu, dla tego koloru wszystko jest w ruchu. Rzeczywistość jest ciągłą zmianą, zastana rzecz, prędzej czy później przybierze nowy kształt. To właśnie zielony sprawia, że możemy szukać przyszłości, szukać nowych rozwiązań, w tym co zdawałoby się już istnieć i „mocno stąpać po ziemi”.
Kapelusz Niebieski oznacza organizację
Człowiek w niebieskim kapeluszu to chłodny bezstronny obserwator. Jego naczelnym zadaniem jest kontrola toku myślenia, zazwyczaj ma plan i narzuca dyscyplinę. Zakładając niebieski kapelusz, wyłączamy wszystkie problemy związane z zagadnieniem, nie myślimy o nich na chwilę. Zamiast tego myślimy o tym co teraz powinniśmy zrobić. Niebieski nie tylko kontroluje, niebieski porządkuje oraz określa priorytety i nie pozwala wychodzić poza wyznaczone granice. W trakcie dyskusji zadaniem niebieskiego jest monitorowanie całego procesu, to niebieski kapelusz komentuje postęp dyskusji, to niebieski kapelusz sporządza opis. Do niego również należy sporządzenie wniosków.
Ta metoda jest szczególnie przydatna wtedy, kiedy prowadzimy dyskusję w grupie i wspólnie szukamy rozwiązania. Każdy z uczestników może wówczas ubrać inny kapelusz i pokazywać inna stronę tematu. Może to nawet przypominać teatr, ale zazwyczaj przynosi wymierne efekty. Pozwala to na całkowicie szczere rozmowy pod pretekstem zakładania rożnych kapeluszy.
Kiedy pracujemy samodzielnie możemy zakładać kolejno każdy z kapeluszy i oglądać dany problem ze wszystkich stron. Warto też zdawać sobie sprawę jaki kapelusz nieświadomie założyliśmy w obecnej chwili, aby mieć jasność, czym się kierujemy w podjęciu takiej a nie innej decyzji. Ponadto technika sześciu kapeluszy, pozwala na dowolne uporządkowanie pracy nad każdym zagadnieniem. Umożliwia skupienie się w danej chwili na tylko jednej rzeczy, do wyboru. Na przykład odrzucając emocje, możemy rozpatrywać wyłącznie idee, a w innym momencie poddajemy się tylko emocjom.
Technika ta broni nas również przed zbytnio monotonnym podejściem do zagadnień. Gdy widzimy że zbytnio drążymy jeden aspekt, wiemy że nadszedł czas na zmianę kapelusza, a więc zmianę postrzegania.
Bogusława M. Andrzejewska